Polygoon-paardenpraat; paardrijlessen uit 1950

De Handleiding van Nederlandse Ruiters en hun instructeurs, waarvan de eerste druk verscheen in 1950. Lange tijd werd deze handleiding beschouwd als de ‘bijbel’ voor de hippische wereld. Er zijn er sinds 1950 tienduizenden exemplaren van verkocht en het staat bol van theoretische en praktische inzichten. Voor veel oud-Deurne gangers en de oude garde instructeurs is dit boekje naar verluidt bekend en berucht.  Ik heb het- volledig uit vrije wil- met genoegen gelezen en ik blader er nog regelmatig in. Voor de prijs hoef je het niet te laten, ik heb het boekje voor een zes euro gekocht.

Polygoon-paardenpraat

Wat ik namelijk echt geweldig aan dit boekje vind, is het taalgebruik. Het doet denken aan het Polygoonjournaal. Naast veel theoretische en praktische inzichten wordt in het boekje ook veel aandacht besteedt aan intentie, waarden en principes. En precies dát, dat mis ik in veel cursussen, opleidingen en boeken van vandaag. Die gaan vooral over het ‘wat’ en ‘hoe’, maar zelden gaat het over de vraag 'Wáárom we van paarden houden'. Het boekje doet mij denken aan mijn oude instructeur die lesgaf met commando’s, ‘Met énen volte halve baan... Márs!’. Niet meer van deze tijd, maar ik heb wel hele fijne herinneringen aan die man.   Intentie en no-nonsens

Ik hou van de manier waarop er over het paard wordt geschreven in dit boekje. Met respect en eerbied richting het wezen paard, maar ook met no-nonsens. Zo wordt in het voorwoord gesteld dat de samenstellers van het boekje voor ogen hebben ‘...mede te werken aan een juiste beoefening van het paardrijden in Nederland, waardoor zij hopen en vertrouwen, te zullen mogen bijdragen aan de bevordering van een eerlijke behandeling, een juiste africhting, een oordeelkundig gebruik en een goede verzorging van het paard, welk edel dier zijn zelf hebben leren vertrouwen, waarderen, hoogachten en liefhebben’.

Ik vind die intentie, de ‘why’ prachtig omschreven. Het laat zien hoe hoog de samenstellers het wezen paard hebben zitten en wáárom zij van paarden houden. Welke betekenis zij geven aan de relatie met het paard. Vervolgens doen zijn ook een beroep op de juiste motieven van de lezer; ‘...zij hebben hiervoor hun tijd en arbeidskracht met vreugde gegeven en zij doen een ernstig beroep op u om tot ditzelfde doel uw beste krachten aan te wenden. Wees een voorbeeld voor anderen in de omgang met uw paard’.

Zonder ego, in het belang van een hoger doel

Het boekje wekt de indruk dat de samenstellers hun ego opzij hebben geschoven in het belang van een hoger doel, namelijk paardrijdend Nederland een stukje bewuster en mooier te maken. Het wekt niet alleen de indruk, maar het staat ook letterlijk in het woord vooraf waarin de laatse directeur van de militaire rijschool wordt bedankt voor zijn belangeloze inzet. In het voorwoord staat verder nog het volgende:

‘De stof voor deze Handleiding is geput uit de overleveringen van oude meesters op rijkunstig gebied en uit de ondervindingen van vele ruiters, die zich met toewijding hebben gegeven aan de paardensport en die met hun gehele hart zijn verknocht aan het wezen Paard. De houders der auteursrechten hebben daartoe hun welwillende toestemming verleend, waarvoor de samenstellers hier hun erkentelijkheid betuigen.’

Uit deze tekst spreekt toewijding, dankbaarheid en respect. Uit het feit dat het boekje maar een paar euro kost en het daarmee een van de goedkoopste paardenboeken is die je kunt vinden, blijkt dat de samenstellers en geen andere hadden met het op de markt brengen ervan. En ego-loos omdat er, buiten een summier (onvolledig) lijstje van een aantal namen van de mensen die hun medewerking hebben verleend, verder geen biografieën, persoonlijke visies, statements of verwijzingen naar allerlei diensten en producten terug te vinden zijn. De samenstellers hebben het echt geschreven met als doel ruiters en instructeurs te informeren en kennis te delen, in een tijd dat informatie nog niet voor iedereen beschikbaar was.  

Hoe anders is het nu, in een tijd waar je met het internet toegang hebt tot alle kennis van de wereld. Aan de ene kant is dat mooi dat er nu zoveel kennis beschikbaar is, maar tegelijkertijd is het een ook concurrerende markt geworden, waarin ego en andere belangen een grotere rol zijn gaan spelen. Als paardenliefhebber is de grootste uitdaging anno 2020 niet het vinden van kennis, maar om de zin te scheiden van de onzin. Niet een bepaald gemakkelijke opgave voor wie met goede moed aan zijn eerste lessen of eerste eigen paard begint. En ook niet voor degene die al wat jaren onderweg zijn...

Praktisch en no-nonsens

Wat ik verder enorm kan waarderen in dit boekje is de no-nonsens benadering.  Het is niet moeilijk om moeilijke dingen nóg moeilijker te maken... Het is wél moeilijk om moeilijke dingen weer makkelijk te maken. Zie het kader over de innerlijke gesteldheid van het paard, zoals men die beschreef in 1950.

Waar nu vele cursussen over leerprincipes, trainingsmethoden en volledige opleidingen over probleempaarden en gedragstraining te volgen zijn, vat de beschrijving over de innerlijke gesteldheid van het paard mijns inziens precies samen wat je in de basis zou moeten weten. Wie bovenstaande alinea begrijpt zal eerder geneigd zijn de oorzaak bij zichzelf te zoeken. Hoewel het boekje niet ontkend dat er in 1950 ook al paarden waren die een ‘zeer moeilijk karakter’ hadden, stelt het boekje dat je ook die met een ‘goede geduldige africhting gedisciplineerd kan maken’.

De term ‘gedragsprobleem/probleempaard’ vind ik bijvoorbeeld echt iets van deze tijd. Wie deze termen gebruikt legt de oorzaak van het probleem (onbewust) namelijk bij het paard. En dat past precies in onze huidige tijdsgeest waarin wel ‘schuld en oorzaken’ zoveel mogelijk buiten onszelf willen leggen. Als iets mis gaat gaan we claimen, procederen, beschuldigen. Het paard is lastig, de vorige eigenaar heeft het verkeerd behandeld, de dierenarts heeft een verkeerde inschatting gemaakt of de instructie had het verkeerd. Het ligt nóóit aan onszelf. Maar het paard zelf is nooit de oorzaak, hij is slechts wie hij is. Het wordt pas een probleem als hij niet aan onze verwachtingen voldoet.

Taalgebruik versus intentie

Het woord ‘africhting’ werkt bij sommige paardenliefhebbers als een rode lap op een stier. Zij associëren africhten met onderdrukking en forceren. Maar bij alles wat je hoort, ziet of leest is het van belang dat je altijd even uitzoomt en kijkt in welke context en met welke intentie het woord gebruikt wordt. In het geval van dit boekje, waar zo duidelijk ook over intentie en het respect voor het wezen paard geschreven wordt, heeft het woord ‘africhting’ mijns inziens geen negatieve lading. Hetzelfde geldt voor een ‘oordeelkundige bestraffing’. Waar het boekje duidelijke taal gebruikt over de aanpak van het paard, beschrijft het óók juist de vele nuances die in de praktijk voor kunnen komen.

'Ofschoon iedere hulp naar de gevoeligheid van het paard wordt afgemeten, ziet met zich soms genoodzaakt, bij onoplettendheid of tijdelijke mindere gevoeligheid van een paard een hulp wat duidelijker te herhalen. Na verkregen straf moet iedere straf onmiddellijk worden gevolgd door een ruime beloning. Zonder grond en uit boosheid of ongeduld voortgezette en herhaalde straffen bederven zelfs het gewilligste paard’.

In de praktijk: Oordelen is makkelijk, nadenken is moeilijker...

Je kunt er getuige van zijn dat iemand zijn paard een ‘bestraffing’ geeft, de vraag is; wanneer is het ‘oordeelkundig’? Als je alleen op dát specifieke moment inzoomt, dan kun je snel tot een (negatief) oordeel komen. Dat gebeurt aan de lopende band op Social media. Met slechts een enkele foto of een momentopname. Juist door uit te zoomen, en de gehele context te bekijken waarin gebeurt, kun je tot een meer genuanceerd beeld komen. Gebeurd dit elke dag? Wat was de aanleiding? Wat was de uitkomst? Was de ruiter een (africhtings)probleem met het paard aan het oplossen of reageerde die uit frustratie? Vraagt de ruiter iets van het paard wat het lichamelijk niet aan kan? Kwamen ruiter en paard daarna wel weer in harmonie? Volgde er een beloning op het moment dat het paard weer meewerkte? Wie die vragen wil beantwoorden om een weloverwogen beeld te vormen, zal veel achtergronden moeten kennen.  

Als je niet bereidt bent deze vragen verder te onderzoeken, dan kun je beter je oordeel voor je houden. Óf , zoals het boekje verzoekt; ‘Grijp in, waar ge kunt en hoe moeilijk dit somtijds ook mogen zijn, bij het waarnemen van een verkeerde behandeling of een slechte verzorging van het paard en verzuim nimmer uw kameraden er op te wijzen, dat het paard één van hun beste en eerlijkste vrienden is’.  

En ook hier blijkt weer de mooie intentie achter de duidelijke taal in het boekje. Ga het gesprek aan, benader iemand als een vriend (kameraad) in plaats van je vijand. Ga niet meteen uit van het slechtste. Dat is toch veel chiquer dan iemand op Social Media achteraf even aan de schandpaal te nagelen? Dát doe je namelijk enkel voor je eigen ego. Bovendien is het effectiever, want de mate waarin je boodschap overkomt, hangt onlosmakelijk samen met de toon en intentie waarmee je hem verkondigd.  

Wie zonder zonde is....

Het ontwikkelen van je horsemanship nu eenmaal een proces dat met vallen en opstaan gaat. We zullen allemaal op een bepaald moment (inschattings)fouten maken. Durven fouten te maken is juist een belangrijke voorwaarde om je horsemanship goed te kunnen ontwikkelen. Leren herkennen wanneer iets onwil is of een lichamelijk probleem bijvoorbeeld, is meteen een van de meest ingewikkelde en uitdagende aspecten van het trainen van paarden. Zelfs de meest ervaren ruiters en trainers worstelen hier nog regelmatig mee.  

Goed horsemanship bestaat uit het maken van de juiste inschattingen. De juiste inschattingen maak je op basis van ervaring en ervaring krijg je door het maken van de verkeerde inschattingen. Boosheid en frustratie is een no-go als je omgaat met paarden, maar menselijk is het wel. Als we kijken naar de boodschap achter deze emoties laat boosheid bijvoorbeeld zien waar je gepassioneerd over bent en wordt getriggerd wanneer je grenzen worden overschreden. Wie deze emoties nooit ervaart tijdens zijn hippische carrière heeft misschien de verkeerde sport/hobby gekozen? Wie echt gepassioneerd is wordt op enig moment wel eens een keer overvallen door emoties. Dit rechtvaardigt natuurlijk niet dat je er dan maar zonder meer aan toe mag geven. Maar het is meteen wel een van de meest waardevolle lessen die wij kunnen leren van onze paarden; dat we inzicht krijgen in onze emoties en ze leren te reguleren. En als we ervan uitgaan dat de intentie goed is (de self-fulfilling prophecy, lees ook deze blog), dan kun je je ‘kameraad’ misschien beter hulp of een luisterend oor bieden, in plaats van een oordeel?  

Een beetje vergevinsgezindheid...

Onze paarden zijn best heel vergevingsgezind naar ons als wij fouten maken, misschien moeten we ook wat vergevingsgezinder zijn naar elkaar? Dat we elkaar verkeerde inschattingen in ons leerproces moeten gunnen en soms moeten accepteren dat we door toekijken hoe een ander worstelt met zijn paard, we onszelf daarbij erg ongemakkelijk kunnen voelen? Je verschuilen achter het ‘op de bres te springen voor paardenwelzijn’ rechtvaardigt in mijn ogen niet de soms enorm felle persoonlijke aanvallen en het belachelijk maken van bekende (en minder bekende) ruiters op Social Media.  

Kennis versus wijsheid

Misschien is de kennis en de theorie in het boekje hier en daar wat verouderd. Van bandages weten we nu dat ze slecht zijn, instructies geven door middel van commando’s en het in het gelid opstellen in de rijbaan is ook niet meer zo van deze tijd. Maar de intentie, de waarden en de principes die dit boekje vertegenwoordigd, die zijn wat mij betreft actueler dan ooit. We hebben op dit moment meer kennis en wetenschappelijke inzichten over het trainen en het welzijn van paarden dan ooit, maar misschien hebben we wel ingeleverd op een stukje bescheidenheid en common sense?

Hebben we nog wel de wijsheid om al die kennis goed toe te passen in de dagelijkse praktijk met onze paarden?  

~Kennis wil een stem, wijsheid wil luisteren...~

#horsemanship #klassiekedressuur #dressuuur #training #bewustzijn #fairplay #twohearts